Close

تایبەتەمەندی سیستەمی نێونەتەوەیی: شەڕ و پێکدادانی گەلان

سیستەمی سیاسی جیهان لانیکەم لە ساڵی ١٦٤٨ بەملاوە سیستەمی نێونەتەوەییە. هەڵبەت لە بنەڕەتدا مەبەست لە سیستەمی نێونەتەوەیی هەمان سیستەمی نێودەوڵەتییە، بەڵام لەبەر ئەوەی سەرەتا گریمانە لەسەر ئەوە دانرابوو کە هەر دەوڵەتێک نوێنەری نەتەوەییەکی جیاوازە، لە نێوان ئەو دوو چەمکەدا (دەوڵەت/نەتەوە) جیاوازی ئەوتۆ دانەنرا و ئەو سیستەمە، بە سیستەمی نێونەتەوەیی ناوبانگی دەرکرد(١). ئەوە مانای وایە کە سیستەمی جیهانی نزیکەی سێ سەدە و نیوە لەسەر بنەمای جیاوازی و سنووربەندی نەتەوەکان دامەزراوە و گریمانە ئەوەیە، هەموو نەتەوەکان، لە هەنگاوی یەکەمدا هەوڵی پێناسە و دیاریکردن و پاشان، دابینکردنی بەرژەوەندی خۆیان دەدەن و لەبەر ئەوەی کە بەرژەوەندییەکان زۆر جار پێکەوە ناکۆکن، ململانێ و شەڕی نێوان نەتەوەکان، یەکێکە لە تایبەتەمەندییە سەرەکییەکانی ئەو سیستەمە. بە کردەوەش هەر دوابەدوای ڕێککەوتنامەی وێستڤاڵیا(٢) و بەتایبەت پاش شۆڕشی مەزنی فەڕەنسا کە بووە هۆی پەرەسەندی هەمەلایەنەی ناسیوناڵیزم لە جیهاندا، ململانێی نەتەوەکان لە بەرزترین ئاستدا بەرچاو کەوتووە. هۆکاری بنەڕەتیشی ئەوە بووە کە هەموو نەتەوەکان خوازیاری ئەوە بوون کە لە ڕێگای پێکهێنانی دەوڵەتی خۆیانەوە، تێکەڵ بە سیستەمی جیهانی بن و تەنانەت پاش ئەوەیش، ناکۆکی بەرژەوەندییەکان بەردەوام بووە و هەر بۆیە ململانێ و شەڕیشیان، ئەو جار لە چوارچێوەی دەوڵەتەکاندا، درێژەی بووە.

تراژدیای سیاسەتی کوردی: ونبوونی بەرژەوەندیی نەتەوەیی

بەرژەوەندیی نەتەوەیی ماک و جەوهەری سیاسەتە. بە تایبەت سیاسەتی نێوان نەتەوەکان. نە سیاسەت بە بێ بەرژەوەندیی مانای هەیە و نە تەنانەت نەتەوە. لە جیهانی ئەمڕۆدا، ناکرێت باسی نەتەوە بکەیت بەڵام پرسیار لە بەرژەوەندیی و ئامانجەکانی و هەروەها سیاسەتی چۆنیەتی گەیشتن بە ئامانجەکانی نەکەیت. مەبەست لە داڕشتنی هەر جۆرە پلان، بەرنامە و ستراتێژیەک و هەروەها بنەمای هەموو چەشنە چالاکی و سیاسەتکردنێک، دابینکردنی بەرژەوەندیی نەتەوەییە. ئەو بەرژەوەندیانە، ئەوەندە گرنگ و پڕبایەخن کە هەموو سیاسەتوانان و دەسەڵاتداران، ئیددیعای ئەوە دەکەن کە هەوڵ بۆ دابینکردنی بەرژەوەندیی نەتەوەیی دەدەن و بە ناو ئەو بەرژەوەندییانەوە پاساو دێننەوە بۆ کردەوە و بڕیارەکانی خۆیان. دەزانین کە هەموو نەتەوەکانیش ئامانجەکانی خۆیان بە پێی بەرژوەندی نەتەوەیی تایبەت بە خۆیان، دیاری دەکەن.